आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात, मुलांवर आणि किशोरवयीन मुलांवर शारीरिक आरोग्याइतकेच मानसिक आरोग्याचेही ताण येत आहेत. बदलणारे सामाजिक वातावरण, अभ्यासाचा ताण, आणि इतर दैनंदिन ताणतणाव यामुळे मुलांच्या मानसिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे बालक आणि किशोरवयीन मुलांमधील मानसिक आरोग्याबाबत जागरूकता आणि समज आवश्यक आहे.
बालकांमधील मानसिक आरोग्याचे महत्त्व
बालकांमध्ये मानसिक आरोग्याचे योग्य पालन होणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण त्यांची मानसिक विकास प्रक्रिया जीवनाच्या प्रारंभिक टप्प्यात घडत असते. योग्य मानसिक आरोग्यामुळे मुलांमध्ये आत्मविश्वास, चांगले संवाद कौशल्य, आणि भावनिक स्थिरता निर्माण होते. यामुळे शाळा, कुटुंब, आणि समाजातील संबंधही सुधारतात.
मानसिक आरोग्याशी संबंधित काही सामान्य समस्या:
अस्वस्थता आणि चिंता : अभ्यासाचा ताण, स्पर्धा, आणि भविष्याची चिंता यामुळे मुलांमध्ये अस्वस्थता आणि चिंता होऊ शकते. हा ताण लक्षणीयरित्या त्यांच्यावर परिणाम करू शकतो.
अवसाद (डिप्रेशन) : किशोरवयीन मुलांमध्ये अवसादाचे प्रमाण वाढले आहे. एकटेपणा, नकारात्मक विचार, आणि आत्महत्येच्या विचारांची शक्यता असते, त्यामुळे पालकांनी विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे.
स्वत:ची ओळख आणि आत्मविश्वासाचा अभाव : किशोरवयीन मुलं स्वत:च्या ओळखीबाबत गोंधळात असतात. यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास कमी होतो आणि त्यांना स्वत:चे मूल्य कमी वाटू शकते.
तणाव आणि भावनिक समस्या : अभ्यास, मैत्री, आणि कुटुंबातील ताणामुळे मुलांमध्ये भावनिक समस्या उद्भवतात, ज्यामुळे त्यांच्या वर्तणुकीत बदल होऊ शकतो.
पालकांनी काय करावे?
- पालक आणि शिक्षकांनी मुलांच्या मानसिक आरोग्याबाबत सजग राहणे अत्यावश्यक आहे. काही महत्त्वाच्या गोष्टी:
- सांस्कृतिक आणि शारीरिक बदल समजून घ्या: मुलांच्या वाढीतील शारीरिक आणि मानसिक बदल समजून घ्या. त्यांच्यासोबत संवाद साधून त्यांना मदत करा.
- भावनिक समर्थन द्या: मुलांना कोणत्याही परिस्थितीत भावनिक समर्थन द्या. त्यांचे विचार, समस्या, आणि भावना ऐकून घ्या.
- ताणतणाव कमी करा: शाळा, अभ्यास, किंवा इतर सामाजिक अपेक्षांचा ताण कमी करण्यासाठी त्यांना वेळ देऊन त्यांचे आवडते काम करण्यास प्रोत्साहित करा.
- व्यावसायिक मदतीची आवश्यकता ओळखा: जर मुलांच्या मानसिक आरोग्याशी संबंधित समस्या गंभीर वाटत असतील तर मानसोपचारतज्ज्ञ किंवा समुपदेशकाची मदत घ्या.
मानसिक आरोग्यासाठी काही उपाय
व्यायाम : नियमित व्यायाम शरीर आणि मनाच्या आरोग्यासाठी खूप महत्त्वाचा आहे. खेळ आणि व्यायामामुळे मानसिक ताण कमी होतो आणि आत्मविश्वास वाढतो.
योग आणि ध्यान : मुलांमध्ये योग आणि ध्यान करण्याची सवय लावल्यास मानसिक शांती आणि स्थिरता मिळू शकते.
ताणतणाव व्यवस्थापन : मुलांना ताणतणाव कसा हाताळावा हे शिकवणे महत्त्वाचे आहे. सकारात्मक विचारसरणी आणि शांततेची भावना विकसित करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
बालक आणि किशोरवयीन मुलांच्या मानसिक आरोग्याकडे दुर्लक्ष करणे भविष्यात गंभीर परिणाम घडवू शकते. पालक, शिक्षक, आणि समाजाने एकत्र येऊन या गोष्टींवर लक्ष दिले पाहिजे. मानसिक आरोग्याची योग्य काळजी घेतल्यास मुलांचा आत्मविश्वास, आनंद, आणि यश वाढवू शकतो, जे त्यांच्या भावी जीवनात अत्यंत महत्त्वपूर्ण ठरेल.
डॉ चंद्रकांत सहारे (बालरोग तज्ज्ञ- विश्वराज हॉस्पिटल लोणी काळभोर)
