यवतमाळ: तालुक्यातील पाचखेड येथे तब्बल तीन हजार वर्षांपूर्वीची लोकवस्ती आढळली आहे. तथागत गौतम बुद्ध आणि सम्राट अशोककालीन मडक्याची खापरे आणि सातवाहन राजवंशकालीन सहा विहिरी देखील आढळून आल्या आहेत. दरम्यान, नागपूर येथील पुरातत्त्व विभागाच्या अधिकाऱ्यांचे पथक येथे दाखल झाले असून, त्यांनी उत्खनन सुरू केले आहे.
यवतमाळ जिल्ह्यातील बाभूळगाव तालुक्यातील पाचखेड येथे २६ मार्च २०२५ पासून संत तुकडोजी महाराज नागपूर विद्यापीठाअंतर्गत प्राचीन भारतीय इतिहास, संस्कृती आणि पुरातत्त्व विभागाचे प्रमुख प्रा. डॉ. प्रभास साहू आणि प्रा. डॉ. प्रियदर्शी खोब्रागडे, सहसंचालक नागपूर विद्यापीठ यांच्या मार्गदर्शनाखाली उत्खनन सुरू आहे. सन २०२५ मधील उत्खननामध्ये इसवीसन पूर्व १००० म्हणजेच आतापासून तीन हजार वर्षांपूर्वीच्या काळातील महापाषाण लोहयुगीन काळातील लोकवस्तीच्या घराचे पुरावे आढळून आले आहेत. महापाषाण लोहयुगीन काळातील लोकवस्तीमधील घरे ही गोलाकार आकाराची असून कुडाची होती. पाचखेड उत्खननामध्ये महापाषाण लोहयुगीन काळातील लोखंडाचे पुरावेसुद्धा प्राप्त झालेले आहे. महापाषाण लोहयुगीन काळातील घरामध्ये तत्कालीन चुलीसुद्धा आढळून आल्या आहेत.
पाचखेड या उत्खनन स्थळाला सासू-सुनेचे उखाडे आणि बरड या नावाने ओळखली जाणारी पांढऱ्या मातीची टेकडी सध्या पाचखेड गावातील स्मशानभूमी म्हणून उपयोगात आणली जाते. संत तुकडोजी महाराज नागपूर विद्यापीठाच्या प्राचीन भारतीय इतिहास, संस्कृती आणि पुरातत्त्व विभागाचे प्रमुख प्रा. डॉ. प्रभास साहू, प्रा. डॉ. प्रियदर्शी खोब्रागडे यांच्या मार्गदर्शनाखाली प्रा. डॉ. मोहन पारधी, डॉ. एकता धारकर, भदंत आनंद आणि ढोकणे हे उत्खनन पथकात आहेत. पुढील १५ दिवस हे उत्खनन सुरू राहणार असल्याचे सांगण्यात येत आहे.
उत्खननाचे सलग दुसरे वर्ष
पाचखेड येथे २०२४ मध्ये मार्च-एप्रिलमध्ये उत्खनन झाले. यावर्षी पाचखेड उत्खननाचे सलग दुसरे वर्ष आहे. यापूर्वी जिल्ह्यातील आर्णी येथे १९७८, १९८५ मध्ये पुरातत्त्व विभागाने उत्खनन केले होते. वणी तालुक्यातील कायर येथे २०१३ व २०१५ मध्ये उत्खनन करण्यात आले. आतापर्यंत जिल्ह्यातील हे सहावे उत्खनन असल्याची माहिती पुरातत्व संशोधक गोपीचंद कांबळे यानी दिली.
पुरातत्त्व संशोधकांची भेट
पाचखेड उत्खननास यवतमाळचे पुरातत्व संशोधक गोपीचंद कांबळे , नानकीबाई वाधवाणी महाविद्यालयाचे इतिहास विभागप्रमुख प्रा. डॉ. सिद्धार्थ जाधव, भारतीय बौद्ध महासभा यवतमाळ जिल्हाप्रमुख मोहन भवरे, सरचिटणीस रुपेश वानखडे, गोपाळराव लोणारे, प्रज्ज्वल कांबळे, संबोधी जाधव, सम्राट कांबळे आदीनी भेट दिली. यावेळी त्यांनी प्रा. डॉ. प्रियदर्शी खोब्रागडे यांच्यासोबत चर्चा करून पावलेह उत्खननाबाबत माहिती जाणून घेतली
