मल्टिपल स्क्लेरोसिस (MS) हा एक दीर्घकालीन, तंत्रिका तंतूंवर (Neuro)परिणाम करणारा आजार आहे जो शरीराच्या सेंट्रल नर्व्हस सिस्टीमवर (म्हणजे मेंदू आणि स्पाइनल कॉर्डवर) हल्ला करतो. यामुळे शरीराच्या हालचाली, समतोल, आणि इतर शारीरिक क्रियांवर परिणाम होतो. हा एक ऑटोइम्यून विकार आहे ज्यामध्ये शरीराची इम्यून सिस्टीम स्वतःच्या तंत्रिका पेशींवर हल्ला करते.
मल्टिपल स्क्लेरोसिस कसा होतो?
MS मध्ये, शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती तंत्रिका पेशींना (मायेलिन) कव्हर करणाऱ्या संरक्षक थरावर हल्ला करते. मायेलिन नष्ट झाल्याने तंत्रिकांची क्रिया मंदावते आणि तुटलेली माहिती शरीराच्या इतर भागांमध्ये योग्यरित्या पोहचत नाही. यामुळे व्यक्तीला अनेक प्रकारच्या शारीरिक आणि मानसिक समस्यांचा सामना करावा लागतो.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसची कारणे:
अद्याप MS चे नक्की कारण स्पष्ट झालेले नाही, परंतु काही घटक या आजाराशी जोडलेले आहेत:
आनुवंशिकता : जर कुटुंबातील इतर सदस्यांना MS असेल तर त्याचा धोका वाढतो.
पर्यावरणीय घटक : जीवनशैली, आहार, आणि सूर्यप्रकाशाच्या कमी प्रमाणातील जीवनशैलीमुळे MS चा धोका वाढतो.
संक्रमण : काही व्हायरस किंवा बॅक्टेरिया देखील MS शी संबंधित असल्याचे मानले जाते.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसची लक्षणे:
MS ची लक्षणे वेगवेगळी असू शकतात आणि ती व्यक्तीवर अवलंबून असतात. काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:
थकवा : अतिशय कमजोरी आणि थकवा जाणवणे.
तंत्रिका तंतूंच्या समस्यांमुळे चालताना त्रास : चालताना असमानता, अस्थिरता.
डोळ्यांच्या समस्या : दृष्टिदोष, धूसर किंवा दुहेरी दृष्टी.
झटका आणि ताठरपणा : स्नायूंमध्ये वेदना, ताठरपणा किंवा झटके.
कंपी किंवा हात-पायातील कमजोरी : हात-पायात कंप किंवा सुन्नपणा जाणवणे.
विचारांवर परिणाम : लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण, स्मरणशक्तीचा कमकुवतपणा.
उपचार आणि व्यवस्थापन:
MS साठी कोणताही कायमस्वरूपी उपचार नाही, परंतु त्याची लक्षणे नियंत्रित करता येतात आणि आजाराचा परिणाम कमी करण्यासाठी काही उपचार पद्धती उपलब्ध आहेत:
औषधोपचार : आजाराची गती मंदावण्यासाठी आणि प्रतिकारक शक्तीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी विविध प्रकारची औषधे दिली जातात.
फिजिओथेरपी : शारीरिक क्रियाशीलता आणि संतुलन वाढवण्यासाठी फिजिओथेरपीचा वापर होतो.
आहार आणि जीवनशैली सुधारणा : संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, आणि तणाव व्यवस्थापन यामुळे MS च्या लक्षणांवर नियंत्रण ठेवता येते.
इम्युनोमोडुलेटर थेरपी : प्रतिकारक शक्तीला नियंत्रित ठेवण्यासाठी औषधे दिली जातात ज्यामुळे मायेलिनवरील हल्ला कमी होतो.
मल्टिपल स्क्लेरोसिसचा परिणाम :
MS एक अनियमित आजार आहे आणि प्रत्येक व्यक्तीवर वेगळ्या प्रकारे परिणाम करतो. काहींना सौम्य लक्षणे असू शकतात ज्यामुळे त्यांचे दैनंदिन जीवन प्रभावित होत नाही, तर काहींना गंभीर समस्या उद्भवू शकतात ज्यामुळे त्यांचे शारीरिक हालचाल आणि काम करण्याची क्षमता कमी होते.
निष्कर्ष:
मल्टिपल स्क्लेरोसिस हा एक गंभीर आणि अनियमित आजार असला तरी, योग्य उपचार, निरोगी जीवनशैली, आणि मानसिक स्थैर्याने त्यावर नियंत्रण ठेवता येते. लवकर निदान आणि योग्य उपचार यामुळे व्यक्तीचे जीवन अधिक सुखकर आणि कार्यक्षम होऊ शकते. MS बद्दल जागरूकता आणि वेळोवेळी तज्ञांशी संपर्क ठेवणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून योग्य उपचार मिळू शकतील.
डॉ. विलास शिनगारे (मेंदू विकार तज्ज्ञ, विश्वराज हॉस्पिटल लोणी काळभोर)
