जन्मजात हृदयविकार म्हणजे काय?
जन्मजात हृदयविकार हे जन्मत: असलेले हृदयाचे विकार आहेत, ज्यामध्ये हृदयाची रचना किंवा कार्यात काहीतरी त्रुटी असते. हे विकार गर्भावस्थेतच विकसित होतात आणि नवजात शिशूमध्ये आढळतात. हृदयाच्या विविध भागांमध्ये असलेल्या दोषांमुळे रक्तप्रवाहावर परिणाम होतो आणि त्यामुळे विविध शारीरिक समस्या निर्माण होतात.
जन्मजात हृदयविकारांची कारणे
अनुवांशिकता: अनुवांशिकतेमुळे हृदयविकार होऊ शकतात. कुटुंबात हृदयविकार असलेल्या व्यक्तींमध्ये हा विकार अधिक आढळतो.
पर्यावरणीय घटक: गर्भवती महिलेने घेतलेल्या औषधांचे, संक्रमणांचे, किंवा रेडिएशनच्या प्रभावामुळे हृदयविकार होऊ शकतो.
आईचे आरोग्य: आईला मधुमेह, लुपस, किंवा अन्य गंभीर आजार असल्यास जन्मजात हृदयविकार होण्याची शक्यता वाढते.
क्रोमोसोमल विकृती: काही क्रोमोसोमल विकृती (उदा. डाउन सिंड्रोम) हृदयविकाराशी संबंधित असतात.
अल्कोहोल आणि धूम्रपान: गर्भवती महिलेने मद्यपान किंवा धूम्रपान केल्याने हृदयविकार होऊ शकतात.
जन्मजात हृदयविकारांची लक्षणे
श्वासोच्छवासाची अडचण: श्वास घेण्यास त्रास होणे किंवा दम लागणे.
हृदयाचे ठोके अनियमित असणे: हृदयाचे ठोके अनियमित असणे किंवा वेगाने धडकणे.
त्वचा, ओठ आणि नखांच्या रंगात बदल: त्वचा, ओठ, आणि नखं निळसर होणे (सायनोसिस).
थकवा आणि कमजोरी: लहान मुलांमध्ये थकवा, कमजोरी, आणि खेळताना दम लागणे.
वजन वाढण्याची अडचण: नवजात शिशूमध्ये वजन वाढण्याची समस्या.
जन्मजात हृदयविकारांची प्रकार
अंतरकपाटीय दोष (ASD आणि VSD): हृदयाच्या दोन कपाटांमधील भिंतीत छिद्र असणे.
पॅटेंट डक्टस आर्टेरिओसस (PDA): जन्मानंतर बंद न झालेली रक्तवाहिनी.
फॉलोट्स टेट्रालॉजी (Tetralogy of Fallot): हृदयाच्या चार दोषांचा समूह.
कोआर्क्टेशन ऑफ एऑर्टा: महाधमनीचा (एऑर्टा) अरुंदपणा.
ट्रांसपोजिशन ऑफ द ग्रेट आर्टरीज (TGA): मुख्य रक्तवाहिन्यांची बदललेली स्थिती.
जन्मजात हृदयविकारांची उपचारपद्धती
औषधे: हृदयाच्या कार्यक्षमतेला सुधारण्यासाठी आणि लक्षणे कमी करण्यासाठी औषधे दिली जातात.
कॅथेटर-आधारित प्रक्रिया: कॅथेटरद्वारे हृदयातील दोष दुरुस्त करण्याच्या प्रक्रिया केल्या जातात.
शस्त्रक्रिया: गंभीर प्रकरणांमध्ये हृदयाच्या दोषांना शस्त्रक्रियेद्वारे दुरुस्त केले जाते.
हार्ट ट्रांसप्लांट: अत्यंत गंभीर प्रकरणांमध्ये हार्ट ट्रांसप्लांट करण्याची आवश्यकता भासू शकते.
जन्मजात हृदयविकारांचा प्रतिबंध
गर्भावस्थेत काळजी: गर्भवती महिलांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्याने नियमित तपासणी करावी आणि आवश्यक औषधे घ्यावीत.
तंबाखू आणि मद्यपान टाळा: गर्भावस्थेत तंबाखू आणि मद्यपान पूर्णपणे टाळावे.
आहार: संतुलित आणि पोषक आहार घेणे आवश्यक आहे.
संक्रमणांपासून बचाव: गर्भवती महिलांनी संक्रमणांपासून बचाव करावा आणि लसीकरण करावे.
जेनेटिक सल्ला: जेनेटिक आजार असलेल्या कुटुंबातील महिलांनी गर्भधारणेपूर्वी जेनेटिक सल्ला घ्यावा.
निष्कर्ष
जन्मजात हृदयविकार हे गंभीर आणि जीवनावर परिणाम करणारे असू शकतात. लवकर निदान, योग्य उपचार, आणि गर्भावस्थेत काळजी घेऊन ह्या विकारांचा प्रभाव कमी करता येतो. योग्य माहिती आणि वैद्यकीय सल्ल्याने ह्या विकारांवर नियंत्रण मिळवता येते. जन्मजात हृदयविकार असलेल्या मुलांच्या पालकांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्याने आवश्यक ते उपचार घ्यावेत आणि मुलांच्या आरोग्याची काळजी घ्यावी.
डॉ आशिष बनपूरकर
बाल हृदयरोग तज्ञ, विश्वराज हॉस्पिटल
