मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी ‘या’ आहेत सरकारच्या खास योजना; जाणून घ्या सविस्तर माहिती

Government Schemes : गेल्या काही वर्षात भारत सरकारने अनेक योजना सुरू केल्या आहेत. या योजना भारतातील मुलींच्या सक्षमीकरणावर लक्ष केंद्रीत करणाऱ्या आहेत. मुलींना समाजात समान संधी देण्यासाठी भारत सरकारने भारतात अनेक फायदेशीर योजना आणि धोरणे लागू केली आहेत. या योजना शिक्षण, आरोग्य आणि आर्थिक सक्षमीकरणाशी संबंधित आहेत आणि त्या समाजात मुलींना समान दर्जा देण्यासाठी तयार केल्या आहेत. भारतात मुलींच्या सक्षमीकरणासाठी असलेल्या या सरकारी योजना नेमक्या कोणत्या आहेत त्या जाणून घेऊयात.

मुलींसाठी ‘या’ आहेत सरकारी योजना

बेटी बचाओ, बेटी पढाओ

ही योजना २२ जानेवारी २०१५ मध्ये हरियाणातून सुरू झाली. लिंग-आधारित किंवा लिंग-निवडक गर्भपात यांसारख्या सामाजिक समस्यांपासून मुलींचे संरक्षण करण्यासाठी आणि मुली-बाल शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी प्राथमिक उद्देशाने ही योजना सुरू करण्यात आली आहे. ही योजना केंद्र सरकारद्वारे चालवली जाणारी योजना आहे. या योजनेतून जिल्हा स्तरावरील घटकांना १०० टक्के आर्थिक सहाय्य दिलं जातं. या योजनेद्वारे निधी थेट DC/खात्यामध्ये हस्तांतरित केला जातो.

या योजनेचे प्राथमिक उद्दिष्टे काय आहे?

• लिंग-आधारित गर्भपात प्रतिबंधित करणे
• बालवयात मुलींची सुरक्षा आणि कल्याण सुनिश्चित करणे
• मुलींचे शिक्षण आणि समावेश सुनिश्चित करणे
• लिंग स्टिरियोटाइपला आव्हान देणे आणि लैंगिक समानतेला प्रोत्साहन देणे
• मुलींसाठी सुरक्षित आणि स्थिर वातावरण प्रदान करणे
• मुलींच्या मालमत्तेच्या वारसा हक्काचे समर्थन करणे

पात्रता काय आहे?

• १० वर्षांपेक्षा कमी वयाची मुलगी असलेले कुटुंब पात्र आहे.
• कोणत्याही बँकेत मुलीच्या नावाने सुकन्या समृद्धी खाते (SSA) उघडलेले असणे आवश्यक आहे.
• मुलीचा जन्म भारतात झाला पाहिजे.
• ही प्रणाली अनिवासी भारतीयांसाठी खुली नाही.

सीबीएसई उडान योजना

ही योजना हा केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळाकडून भारत सरकारच्या मनुष्यबळ विकास मंत्रालयाच्या सहकार्याने चालवला जाणारा एक कार्यक्रम आहे. हा कार्यक्रम भारतातील सर्वात महत्त्वाच्या सरकारी मुलींच्या योजनांपैकी एक आहे. ज्याचा उद्देश भारतातील प्रतिष्ठित अभियांत्रिकी आणि तांत्रिक महाविद्यालयांमध्ये प्रवेश घेतलेल्या मुलींची संख्या वाढवणे हा आहे.

या योजनेची प्राथमिक वैशिष्ट्ये

• ११ वी आणि १२ वी इयत्तेतील मुलींसाठी मोफत अभ्यासक्रम साहित्य आणि ऑनलाइन संसाधने, जसे की व्हिडिओ नोट्स.
• ११ वी आणि १२ वी इयत्तेतील मुलींसाठी आठवड्याच्या शेवटी ऑनलाईन आणि ऑफलाइन वीकेंड क्लासेस,
• पात्र महिला विद्यार्थ्यांसाठी समवयस्क शिक्षण आणि करिअरच्या संधी.
• टोल-फ्री नंबरद्वारे अभ्यास सहाय्य आणि स्पष्टीकरण सुविधा.
• विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे सातत्यपूर्ण निरीक्षण आणि ट्रॅकिंग.

पात्रता काय आहे?

• इयत्ता १० वी मधील ७० टक्के सुरक्षित सरासरी असलेले अर्जदार या योजनेची निवड करू शकतात.
• त्यांना विज्ञान आणि गणितात किमान ८० टक्के गुण मिळाले पाहिजेत.
• निवड करणाऱ्या विद्यार्थ्याचे गणित आणि विज्ञानात किमान ८ आणि ९ GPA असणे आवश्यक आहे.

सुकन्या समृद्धी योजना

ही योजना एक विशेष सरकारी बचत ठेव योजना आहे. ज्यामध्ये मुलीला प्राथमिक खातेदार म्हणून वैशिष्ट्यीकृत केले जाते तर पालक/कायदेशीर पालक या खात्याचे संयुक्त धारक असतात. हे खाते मुलगी १० वर्षांची होण्यापूर्वी उघडता येते आणि खाते उघडल्यानंतर १५ वर्षांपर्यंत योगदान देणे आवश्यक आहे.

या खात्यात केलेल्या गुंतवणुकीची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये आणि फायदे

• कमीत-कमी २५० रुपये भरून खाते उघडता येते.
• वर्षाला किमान २५० रुपये आणि कमाल १ लाख ५० हजार रुपये गुंतवणूक करता येते.
• या योजनेचा मॅच्युरिटी कालावधी २१ वर्षे आहेत.
• हे खाते भारतामध्ये एका पोस्ट ऑफिस किंवा बँकेतून दुसऱ्या पोस्ट ऑफिस मध्ये किंवा बँकेमध्ये ट्रान्सफर करता येते.
• लघु बचत योजनांमध्ये सर्वाधिक व्याजदर याचे आहे. (७.६% इतके)
• जमा केलेली मुद्दल, संपूर्ण कालावधीत मिळालेले व्याज आणि मॅच्युरिटी लाभ कलम 80C अंतर्गत करमुक्त आहेत.
• सध्या , सुकन्या समृद्धी योजनेचे(SSY) अनेक कर (Tax) लाभ आहेत.
• मॅच्युरिटी नंतर खाते बंद न केल्यास मुदतीनंतरही जमा रकमेवर व्याज मिळत राहते.
• मुलीचे वय १८ वर्षे झाल्यानंतर तिच्या शिक्षणासाठी ५०% रक्कम काढण्याची परवानगी आहे.
• खाते चालू केल्यानंतर फक्त पंधरा वर्षापर्यंत पैसे भरायचे असतात.

बालिका समृद्धी योजना

बालिका समृद्धी योजना ही एक शिष्यवृत्ती योजना आहे. जी दारिद्र्यरेषेखालील तरुण मुली आणि त्यांच्या मातांना आर्थिक सहाय्य देण्यासाठी तयार केली आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश समाजातील त्यांचा दर्जा सुधारणे, मुलींचे लग्नाचे वय वाढवणे आणि शाळांमध्ये मुलींची नोंदणी तसेच टिकवून ठेवणे हे आहे.

बालिका समृद्धी योजनेची वैशिष्ट्ये आणि फायदे

• ही बालिका लाभ योजना शहरी तसेच ग्रामीण भागात उपलब्ध आहे.
• नवजात मुलाच्या जन्मानंतर मुलीच्या आईला रोख लाभ दिला जातो.
• शाळेत जात असताना, मुलीला दहावीपर्यंत वार्षिक शिष्यवृत्ती मिळू शकते.
• मुलगी १८ वर्षांची झाल्यानंतर आणि अद्याप अविवाहित राहिल्यानंतर शिल्लक रक्कम काढण्याची सुविधा उपलब्ध आहे.

पात्रता काय आहे?

• मुलगी बीपीएल कुटुंबातील असणे आवश्यक आहे.
• मुलींचा जन्म १५ ऑगस्ट १९९७ रोजी किंवा नंतर होणे आवश्यक आहे.