आपल्या शरीरातील सर्वच अवयव गरजेचे असतात. त्या प्रत्येक अवयवांचे कार्यदेखील वेगळे असते. त्यात मूत्रपिंड अर्थात किडनी या अवयवाचे विशेष असे कार्य आहे. पण जेव्हा किडनी निकामी होते किंवा त्याचे कार्य करणे थांबते तेव्हा मूत्रपिंड प्रत्यारोपण अर्थात किडनी ट्रान्सप्लांट हा पर्याय समोर येतो. पण ही शस्त्रक्रिया नेमकी कशी असते, त्याची गरज केव्हा असते याची माहिती आपण घेणार आहोत.
किडनी ट्रान्सप्लांट म्हणजे काय?
किडनी ट्रान्सप्लांट ही एक शस्त्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये खराब झालेल्या किडनीच्या ठिकाणी नवीन, स्वस्थ किडनी प्रत्यारोपित केली जाते. ही नवीन किडनी बहुधा दान केलेल्या व्यक्तीकडून (जीवित किंवा मृत) मिळवली जाते. किडनी ट्रान्सप्लांटमुळे रुग्णाच्या जीवनाची गुणवत्ता सुधारते आणि त्यांना डायलिसिसवर अवलंबून राहावे लागत नाही.
किडनी ट्रान्सप्लांटची गरज कधी भासते?
किडनी ट्रान्सप्लांटची गरज सामान्यतः किडनीच्या तीव्र अपयशामुळे किंवा अंतिम स्टेज किडनी रोगामुळे (End-Stage Renal Disease, ESRD) होते. त्यानंतर किडनी ट्रान्सप्लांट करणे गरजेचे आहे.
ही आहेत काही कारणे…
– डायबिटीज नेफ्रोपॅथी : दीर्घकाळातील मधुमेहामुळे किडनीची कार्यक्षमता कमी होते.
– हायपरटेन्शन : उच्च रक्तदाबामुळे किडनीचे नुकसान होते.
– ग्लोमेर्युलोनफ्रायटीस : किडनीच्या फिल्टरिंग यंत्रणेमध्ये सूज येते.
– पॉलीसिस्टिक किडनी डिसीज : किडनीत सिस्ट्स तयार होतात, ज्यामुळे किडनीचे कार्य बिघडते.
कशी असते किडनी ट्रान्सप्लांटची प्रक्रिया?
– तपासणी आणि मूल्यांकन : ट्रान्सप्लांटर्वी रुग्णाची आणि दात्याची शारीरिक आणि मानसिक तपासणी केली जाते. रक्त गट, टिश्यू टायपिंग, आणि क्रॉस-मॅचिंगद्वारे दात्याची ट्रान्सप्लांट रुग्णासाठी योग्य आहे का ते पाहिले जाते.
– शस्त्रक्रिया : ट्रान्सप्लांटची शस्त्रक्रिया एक जटिल प्रक्रिया आहे जी विशेष तज्ञ डॉक्टरांच्या पथकाकडून केली जाते. नवीन किडनी रुग्णाच्या खालच्या उदराच्या भागात प्रत्यारोपित केले जाते.
शस्त्रक्रियेनंतर काय काळजी घ्यावी?
– किडनी ट्रान्सप्लांटनंतर रुग्णाला काही दिवस हॉस्पिटलमध्ये ठेवले जाते. त्यानंतर घरी जाताना देखील विशेष काळजी घेणे आवश्यक असते. ट्रान्सप्लांटनंतर रुग्णाला इम्यूनोसप्रेसिव्ह औषधे घ्यावी लागतात, ज्यामुळे शरीर किडनीला नाकारत नाही.
– नियमित तपासण्या : रक्ताच्या तपासण्या, किडनीची कार्यक्षमता मोजण्यासाठी आणि अन्य वैद्यकीय तपासण्या नियमितपणे कराव्या लागतात.
– आहार आणि जीवनशैली : संतुलित आहार घेणे, नियमित व्यायाम करणे आणि दैनंदिन जीवनातील ताणतणाव टाळणे आवश्यक असते.
– संक्रमणापासून बचाव : संक्रमणाचा धोका कमी करण्यासाठी योग्य स्वच्छता पाळावी लागते.
किडनी ट्रान्सप्लांटचे फायदे काय आहेत?
– जीवनाची गुणवत्ता सुधारते : किडनी ट्रान्सप्लांटनंतर रुग्णाला डायलिसिसची आवश्यकता नसते, ज्यामुळे त्यांचे दैनंदिन जीवन सुलभ होते.
– दीर्घायुष्य : किडनी ट्रान्सप्लांटनंतर रुग्णाचे जीवनकाल वाढते.
– अधिक स्वातंत्र्य : रुग्ण अधिक स्वातंत्र्याने आणि आनंदाने जीवन जगू शकतो.
निष्कर्ष
किडनी ट्रान्सप्लांट ही एक महत्त्वाची आणि जीवन-परिवर्तन करणारी प्रक्रिया आहे. योग्य तपासणी, शस्त्रक्रिया आणि शस्त्रक्रियेनंतरची काळजी घेऊन रुग्णाचे जीवन अधिक स्वस्थ आणि आनंदी बनवता येते. ट्रान्सप्लांटच्या सर्व बाबींची योग्य माहिती घेऊन, डॉक्टरांच्या सल्ल्याने आणि समर्थनाने या प्रक्रियेत पुढे जाणे आवश्यक आहे.
– डॉ. महेश रोकडे, नेफ्रोलॉजिस्ट अँड किडनी ट्रान्सप्लांट फिजिशियन
