चक्कर येणे (वर्टिगो) : कारणे, लक्षणे आणि उपचार

प्रस्तावना
चक्कर येणे, किंवा वर्टिगो, हे एक सामान्य परंतु त्रासदायक लक्षण आहे ज्यामुळे रुग्णाला भोवळ किंवा गरगरल्यासारखे वाटते. या अवस्थेत व्यक्तीला स्थिर असतानाही वस्तू फिरत असल्यासारख्या जाणवतात. वर्टिगो हे विविध कारणांनी होऊ शकते आणि त्यासाठी वेगवेगळे उपचार उपलब्ध आहेत.

वर्टिगोची कारणे

वर्टिगो होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. काही सामान्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

• बेनाइन पॅरॉक्सिस्मल पोजिशनल वर्टिगो (BPPV): कानातील एक विशिष्ट स्थितीमुळे चक्कर येणे.
• मेनियर्स डिसीज: कानातील द्रव वाढल्यामुळे वर्टिगो होतो.
• लॅबिरिंथायटिस: कानाच्या अंतर्गत भागातील सूज किंवा संक्रमणामुळे वर्टिगो होतो.
• वेस्टीब्यूलर न्यूरोनायटिस: वेस्टीब्यूलर नर्व्हच्या सूजेने वर्टिगो होतो.
• मायग्रेन: मायग्रेनमुळे देखील चक्कर येऊ शकते.
• मूत्रपिंडातील समस्या: रक्तदाबातील बदलांमुळे वर्टिगो होऊ शकतो.
• डोके किंवा मानाचे दुखापती: डोक्याला किंवा मानेला लागल्यामुळे वर्टिगो होऊ शकतो.
  औषधांचे दुष्परिणाम: काही औषधांचे दुष्परिणाम म्हणून वर्टिगो होऊ शकतो.

वर्टिगोची लक्षणे

वर्टिगोचे लक्षणे वेगवेगळी असू शकतात आणि ती व्यक्तीपरत्वे बदलू शकतात. काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:

• भोवळ किंवा गरगरल्यासारखे वाटणे.
• स्थिर असतानाही वस्तू फिरत असल्यासारख्या जाणवणे.
• तोल सांभाळण्यास त्रास होणे.
• मळमळ आणि उलट्या.
• कानात आवाज येणे (टिन्निटस).
• श्रवणशक्तीत बदल.
• डोकेदुखी.

वर्टिगोचे उपचार

वर्टिगोचे उपचार त्याच्या कारणांवर अवलंबून असतात. खालीलप्रमाणे काही सामान्य उपचार पद्धती आहेत:

• औषधे: वर्टिगोचे लक्षणे कमी करण्यासाठी डॉक्टरांनी दिलेली औषधे घेणे.
• फिजिओथेरपी: शारीरिक थेरपीद्वारे वेस्टीब्यूलर सिस्टीमला सुधारण्याचे प्रयत्न करणे.
• ईप्ली मॅन्युव्हर: BPPV असलेल्या रुग्णांसाठी विशेषतः उपयुक्त अशी एक पद्धती.
• डाएट कंट्रोल: सोडियम कमी करून आहार नियंत्रित करणे, विशेषतः मेनियर्स डिसीज असलेल्या रुग्णांसाठी.
• विश्रांती: पुरेसा आराम घेणे आणि ताणतणाव टाळणे.
• सर्जरी: गंभीर प्रकरणांमध्ये शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते.

वर्टिगोपासून बचाव

• योग्य आहार: संतुलित आहार घेणे आणि सोडियमचे सेवन कमी करणे.
• योग्य व्यायाम: नियमित व्यायाम करणे, विशेषतः वेस्टीब्यूलर सिस्टीमला सुधारण्याचे व्यायाम.
• पुरेसा आराम: पुरेसा झोप घेणे आणि ताणतणाव टाळणे.
• डॉक्टरांचा सल्ला: वर्टिगोचे लक्षणे दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घेणे.

निष्कर्ष
वर्टिगो हा एक सामान्य परंतु त्रासदायक लक्षण आहे ज्यामुळे रुग्णाच्या दैनंदिन जीवनात अडचणी येऊ शकतात. वर्टिगोची कारणे, लक्षणे, आणि उपचारांची माहिती घेऊन योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे. योग्य आहार, व्यायाम, आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन वर्टिगोच्या प्रभावाचा सामना करता येतो. त्यामुळे, वर्टिगोच्या लक्षणांकडे दुर्लक्ष न करता त्वरित उपचार घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

डॉ. महाबल शाह
MBBS DNB DNB
विभाग प्रमुख – न्यूरोसायन्स
मेंदू विकार तज्ज्ञ