प्रस्तावना
केमोथेरपी ही कर्करोगाच्या उपचारासाठी वापरली जाणारी एक महत्वपूर्ण आणि प्रभावी पद्धती आहे. या उपचारात औषधांचा वापर करून कर्करोगाच्या पेशींना नष्ट केले जाते किंवा त्यांची वाढ थांबवली जाते. केमोथेरपीमुळे कर्करोगाच्या पेशींना थांबवता येते, ज्यामुळे रुग्णाच्या जीवनाची गुणवत्ता सुधारते आणि रोगाचा प्रसार कमी होतो.
केमोथेरपीची कार्यपद्धती
केमोथेरपीमध्ये विविध औषधांचा वापर केला जातो, ज्यामुळे कर्करोगाच्या पेशींची वाढ थांबते किंवा त्यांना नष्ट केले जाते. ही औषधे शरीरात विविध मार्गांनी दिली जाऊ शकतात:
मुखमार्गे (Oral): गोळ्या किंवा कॅप्सूलच्या रूपात औषधे दिली जातात.
सुईमार्गे (Intravenous): सुईद्वारे औषधे थेट रक्तप्रवाहात दिली जातात.
स्नायूमध्ये (Intramuscular): स्नायूमध्ये इंजेक्शनद्वारे औषध दिले जाते.
त्वचेखाली (Subcutaneous): त्वचेखाली इंजेक्शनद्वारे औषध दिले जाते.
केमोथेरपीचे प्रकार
सिंगल एजंट केमोथेरपी: एका प्रकारचे औषध वापरून केमोथेरपी केली जाते.
कॉम्बिनेशन केमोथेरपी: अनेक औषधांचा एकत्रित वापर करून केमोथेरपी केली जाते.
ऍडजुवंट केमोथेरपी: शस्त्रक्रियेनंतर कर्करोगाच्या उर्वरित पेशींना नष्ट करण्यासाठी दिली जाते.
निओऍडजुवंट केमोथेरपी: शस्त्रक्रियेनंतर ट्यूमरच्या आकारात कमी करण्यासाठी दिली जाते.
पॅलिएटिव्ह केमोथेरपी: रोगाच्या लक्षणांमध्ये आराम देण्यासाठी दिली जाते.
केमोथेरपीचे फायदे
कर्करोगाचा प्रसार कमी करणे: केमोथेरपीमुळे कर्करोगाच्या पेशींचा प्रसार थांबवता येतो.
ट्यूमरचा आकार कमी करणे: ट्यूमरचा आकार कमी होतो, ज्यामुळे शस्त्रक्रिया सोपी होते.
लक्षणांमध्ये सुधारणा: रुग्णाच्या लक्षणांमध्ये आराम मिळतो आणि जीवनाची गुणवत्ता सुधारते.
रुग्णाचे आयुष्य वाढवणे: योग्य उपचारांमुळे रुग्णाचे आयुष्य वाढते.
केमोथेरपीचे दुष्परिणाम
केमोथेरपीमुळे काही दुष्परिणाम होऊ शकतात, ज्यांची तीव्रता औषधांच्या प्रकारावर आणि रुग्णाच्या प्रकृतीवर अवलंबून असते. काही सामान्य दुष्परिणाम हे आहेत:
मळमळ आणि उलट्या: औषधांमुळे मळमळ आणि उलट्या होऊ शकतात.
केस गळणे: केमोथेरपीमुळे केस गळणे हे सामान्य आहे.
थकवा: रुग्णाला तीव्र थकवा आणि कमजोरी जाणवू शकते.
रक्तातील घटकांमध्ये बदल: रक्तातील पांढऱ्या पेशी, लाल पेशी, आणि प्लेटलेट्सच्या प्रमाणात घट होऊ शकते.
त्वचेच्या समस्या: त्वचेवर पुरळ, कोरडेपणा, आणि इतर समस्या होऊ शकतात.
संक्रमणाचा धोका: प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे संक्रमणाचा धोका वाढतो.
केमोथेरपीचे व्यवस्थापन
औषधांचा योग्य वापर: डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधांचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे.
आहार आणि पोषण: पोषक आहार घेणे आणि पुरेसे पाणी पिणे आवश्यक आहे.
आराम: पुरेसा आराम घेणे आणि ताण-तणाव टाळणे आवश्यक आहे.
संक्रमणांपासून बचाव: स्वच्छता राखणे आणि संक्रमणांपासून बचाव करण्यासाठी उपाययोजना करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
केमोथेरपी ही कर्करोगाच्या उपचारासाठी एक महत्वपूर्ण पद्धती आहे, ज्यामुळे रुग्णाच्या जीवनाची गुणवत्ता सुधारते आणि रोगाचा प्रसार कमी होतो. योग्य माहिती, डॉक्टरांचा सल्ला, आणि योग्य व्यवस्थापन यामुळे केमोथेरपीचे फायदे अधिकतम मिळवता येतात आणि दुष्परिणाम कमी होतात. त्यामुळे, केमोथेरपी घेत असलेल्या रुग्णांनी आणि त्यांच्या कुटुंबांनी योग्य माहिती घेऊन आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार उपचार करावे.
डॉ. अनुप ताम्हणकर
MBBS MS(Gen.Sx) Mch(Onco)
कर्करोग शल्य विशारद
